Programmatoelichting bij de koorwerken - 17 november 2006

Melchior Franck stichtte op verzoek van Hertog Johann Casimir in 1603 in Coburg een hofkapel, die al snel tot grote bloei kwam totdat de keizerlijke troepen van Wallenstein stad en hof tijdens de dertigjarige oorlog volledig verwoestten. Melchior Franck heeft altijd vastgehouden aan het oude gedegen contrapunt, zoals zijn motet 'Deduc, me Domine' goed laat horen. Dit motet is genomen uit de bundel 'Viridarium Musicum' uit 1613, een bundel met uitsluitend Latijnse composities. Het motet 'Vater Abraham, erbarm dich mein' werd opgenomen in zijn 'Deutsche Evangeliensprüche für das Kirchenjahr' uit 1623.

Jan Pieterszoon Sweelinck heeft via zijn leerlingen (waaronder b.v. Heinrich Scheidemann, Samuel Scheidt, Jakob Praetorius) grote invloed gehad op de ontwikkeling van de kerkmuziek in het algemeen en de orgelmuziek in het noorden van Duitsland in het bijzonder. Hij wordt wel de 'Organistenmacher genoemd'. Zijn polyfone bewerkingen van alle psalmen waren niet bedoeld voor gebruik in de eredienst (koormuziek was lange tijd verboden in de reformatorische kerken), maar om in kleine kring te zingen. Het zijn juweeltjes van expressieve vroeg-barokke koorkunst.

Henry Purcell werd in 1681 benoemd tot organist van de Westminster Abbey, later aan de Royal Chapel in Londen. Tevens was hij hofcomponist. Hij is de grootste engelse componist van de 17^e eeuw, zowel op het gebied van de kerkmuziek als van de instrumentale en operamuziek. Anthems zijn werken voor koor, solisten en instrumenten (meestal een strijkersgroep) en bestemd voor de Anglicaanse eredienst. Ze zijn vaak gebaseerd op bijbelteksten (psalmen) en worden over het algemeen beschouwd als de Engelse tegenhangers van de Duitse cantates, hoewel ze veel beknopter zijn. De eenvoudigste Anthems zijn vaak inventieve maar korte koorzettingen van de tekst. Twee daarvan komen in dit programma tot klinken. De tekst van het ingetogen 'Remember not, Lord, our offences' stamt uit de 'Litanie', de anthem 'O God Thou art my God' (psalm 63) is meer extravert van karakter.

Het driestemmige motet 'Wenn meine Trübsal als mit Ketten' van Johann Sebastian Bach is een koorbewerking van de aria voor sorpaan, alt en tenor uit Cantate 38 'Aus tiefer Not schrei ich zu dir'. Fraai worden de 'ketenen' in lange melismen weergegeven, ook opvallend is het 'raket-motief' (en stijgende gebroken drieklank) bij 'Wie bald erscheint des Trostes Morgen', als een opgaande zon wordt deze tekst niet alleen hoorbaar maar ook zichtbaar gemaakt!

Al op jonge leeftijd bleek Felix Mendelssohn-Bartholdy uiterst begaafd. Toen hij tien jaar was dirigeerde hij zijn eerste concert met eigen composities, het grootste deel van zijn oeuvre schreef hij voor zijn twintigste levensjaar. In 1829 reisde hij naar Engeland waar hij grote successen boekte. In datzelfde jaar voerde hij in Berlijn Bach's Matthäus Passion uit, de eerste uitvoering sinds bijna honderd jaar. Hij bleef de rest van zijn leven een groot bewonderaar van Bachs muziek. In 1835 werd hij dirigent van het beroemde Gewandhausorkest in Leipzig. Zijn symfonieën, pianomuziek en kamermuziek zijn zeer bekend, maar hij schreef ook veel kerkmuziek. Zijn 'Nunc dimittis' (Herr, nun lässest du deinen Diener in Frieden fahren) schreef Mendelssohn in 1848, een jaar voor zijn dood.

Ook Johannes Brahms componeerde naast symfonieën en kamermuziek veel kerkmuziek. Hij is de belangrijkste vertegenwoordiger van de romantische kerkmuziek in de tweede helft van de 19^e eeuw. Zijn motet 'Ach arme Welt' (opus 110, nr 2) werd in 1889 gecomponeerd op de tekst van een onbekend dichter, het is een zeer expressieve afrekening met de wereld, een romantisch afkeren van het aardse bestaan.

Heinrich von Herzogenberg (geboren in Graz) raakte tijdens zijn studie in Wenen bevriend met Johannes Brahms en vestigde zich later in Leipzig en Berlijn. Herzogenberg was Katholiek en net als Max Reger raakte hij gefascineerd door het protestantse koraal. Reger moet eens uitgeroepen hebben: 'Gij protestanten weet niet welk een schat er verborgen ligt in uw kerkliederen!' Zo verschenen er veel koraalmotetten, waaronder 'Kommt her zu mir, spricht Gottes Sohn' op een tekst van Georg Grünwald (1530).

'Totus Tuus' is een hymne ter ere van de Maagd Maria en werd door Henryk Mikolaj Gorecki gecomponeerd in 1987 ter gelegenheid bij het derde bezoek van Paus Johannes Paulus II aan zijn geboorteland. De tekst is een gedeelte van een gedicht van Maria Boguslawska. De muziek is gebaseerd op gezangen van de Poolse Katholieke Kerk en geeft Gorecki's grote liefde weer voor zijn land en zijn muzikale traditie.

De melodie van het motet 'Gott unser Schöpfer' stamt uit het 16^e eeuwse 'Breslauer Handschrift'. Verbonden met een tekst uit Debrecen (1590) behoort dit lied sinds 400 jaar tot het kostbaarste bestand van de protestantse gezangboeken in Hongarije. Voor de fraaie bewerking van Zsolt Gárdonyi werd een Duitse vertaling gemaakt. Gárdonyi weet op zeer vakkundige wijze het karakter van de oude melodie te behouden en het door zijn moderne muzikale idioom zelfs nog te versterken.